Hoe worden boeken vertaald?
Interview

Hoe worden boeken vertaald?

Jaarlijks worden er ontzettend veel boeken vertaald naar het Nederlands. Wist je dat er veel werk bij komt kijken en dat boekvertalers vaak hun eigen niche hebben? Wij hebben boekvertaler Elsbeth Witt geïnterviewd en zij vertelt de ins en outs rondom het vertalen van boeken!

Laatste update: februari 2024

Hoe worden boeken vertaald?

De naam Elsbeth Witt komt je wellicht bekend voor. Ze schreef de Barista! boekenreeks, komt haar nieuwste boek halverwege januari uit (Zand erover) én heeft talloze boeken vertaald. Zo vertaalde ze bijna alle boeken van de Kronieken van de onderwereld serie en heeft ze net twee boeken van de Hush Hush serie van Becca Fitzpatrick vertaald.

Hoe word je vertaler?

“Laat ik als eerste even een duidelijk onderscheid maken tussen vertaler en boekvertaler. Dat zijn namelijk twee verschillende dingen. Je hebt vertalers die handleidingen en websites vertalen en je hebt boekvertalers. Sommige mensen doen het allebei, de meeste mensen niet! Want het is namelijk heel iets anders. Ik heb zelf Engels gestudeerd. Bij Engels heb je een vertaalmaster maar die heb ik niet gedaan. Ik deed een literatuurmaster. Wel heb ik meerdere vertaalvakken gevolgd.

Ook kun je bijvoorbeeld na je (talen)studie de Vertalersvakschool doen als je dat interessant vindt. Ik liep stage bij een uitgeverij en kwam zo in aanraking met vertalingen en deed daar ook contacten op. Ik heb toen later een keer een proefvertaling gedaan voor een uitgeverij. Ze vonden dat goed genoeg en toen mocht ik mijn eerste boek vertalen. Ik ben geen fulltime boekvertaler. Als boekvertaler ben je freelancer en niet in dienst bij een uitgever. Ik werk zelf ook als freelance (eind)redacteur, persklaarmaker, tekstschrijver en romanschrijver. Ik heb ook School voor Journalistiek gedaan voordat ik Engels ging studeren.”

Hoe word je als boekvertaler geselecteerd? Is dat op genre, werk je voor één uitgeverij of werkt dit op een andere manier?
“Zoals ik al zei begon het voor mij met het vragen om een proefvertaling bij een uitgeverij waar ik iemand kende. Dat werd een luchtige roman. Daarna ben ik toevallig veel young adults gaan vertalen waardoor dat een beetje mijn niche is geworden, maar eigenlijk maakt het me niet uit. Ik kijk gewoon of het me een leuk boek lijkt en of het goed geschreven is. Ik werk voor verschillende uitgeverijen. Redacteuren hebben zo hun eigen contactpersonen. Ook heb ik in het verleden gewoon wel eens uitgevers gemaild en gevraagd of ik iets voor ze kon doen.”

Een uitgeverij selecteert een boek om te vertalen, kom jij vanaf dat proces in beeld of word je al eerder bij dit proces betrokken?
“Zodra ze bij een uitgeverij zeker weten dat ze een boek gaan uitgeven, zoeken ze een vertaler en dan kijken ze welke freelancer tijd heeft en het wil doen.”

Hoe ziet het proces er uit als je een boek gaat vertalen?
“Ik kan natuurlijk alleen voor mezelf spreken, maar ik lees het boek meestal eerst helemaal en dan begin ik gewoon. Het zijn lange projecten. Vaak van een paar maanden. Als ik voor een uitgever werk die mij nog niet kent, spreek ik soms af om het eerste hoofdstuk op te sturen zodat ze kunnen zien of ik op de goede weg ben, maar meestal heb ik tussendoor bijna geen contact. Soms vraag ik wel iets over de vertaling van bepaalde termen. Of het kan zijn dat ik iets echt niet snap in het verhaal en dan kijk ik of ik contact kan zoeken met de auteur (via de uitgeverij of gewoon zelf). Meestal is dat niet nodig.

Bij literaire vertalingen is dat wel vaker het geval, maar bij de vertalingen die ik doe niet. Op dit moment doe ik een duovertaling. Samen met mijn vertaalpartner verdeel ik de hoofdstukken (we doen het om en om) en we hebben een gezamenlijke woordenlijst. Af en toe spreken we af en lezen en verbeteren we elkaars werk.”

Hoeveel uur ben je ongeveer bezig met één boekvertaling van ongeveer 400 bladzijdes?
“Lastige vraag. Voor de boeken die ik vertaal (niet-literair) kan ik als ik heel erg opschiet en totaal niets anders doe wel 15.000 woorden per week vertalen en zou ik na anderhalve maand keihard werken een boek af kunnen hebben. Maar dat doe ik liever niet, want ik heb ook ander werk en de kwaliteit wordt er voor mij niet beter op als ik constant hetzelfde doe. Dus laten we het houden op een paar maanden tot een half jaar. En dan vertaal ik dus niet fulltime.”

Hoeveel boeken vertaal je gemiddeld per jaar?
“Als ik fulltime vertaler zou zijn, zou ik er meerdere per jaar kunnen doen. Maar dat doe ik dus niet. Ik heb de afgelopen jaren heel weinig vertaald omdat ik zelf ook boeken schreef. Nu doe ik er weer eentje (een hele leuke young adult voor uitgeverij Moon!) maar meer dan één of twee zullen het niet worden in 2016.”

Wat doe je met woorden die niet voorkomen in het Nederlands? B
“Ah, dit is een interessante vraag en hier wil ik graag iets over kwijt. Als vertaler moet je oppassen dat je geen HEMA-vertaling maakt. Dat is een term die boekvertalers gebruiken voor vertalingen die te veel ‘vernederlandst’ worden. Als een personage in de Amerikaanse stad Chicago de Walmart binnenloopt, kun je Walmart natuurlijk onmogelijk vertalen met Hema!

Mocht het zo zijn dat je vermoedt dat de lezers het niet snappen, dan kun je het kort uitleggen. ‘We hadden afgesproken in warenhuis Selfridges’ is een prima oplossing in een Britse vertaling. Helemaal als het een vertaling voor kinderen of tieners is want die zijn nog minder bekend met typisch Britse dingen. ‘We hadden afgesproken in de Bijenkorf’ is dan uiteraard niet goed. Als je een Engelse term dus laat staan mag daar best een (hele) korte uitleg bij. Als het gaat om drankjes zoals ‘ribena’ dan zou ik dat ook echt niet laten staan. Het merendeel van je lezers zal het niet begrijpen en cassis verkopen ze overal dus dan wordt het cassis of druivensap. Maar geen Fristi (want: Hema-vertaling…).”

Schrijf je wel eens dingen anders op? Dat je bijvoorbeeld zinnen anders formuleert?
“Altijd. Het allerbelangrijkste aan een vertaling vind ik dat het transparant is. Daarmee bedoel ik dat ik graag wil dat de lezer niet doorheeft dat het een vertaling is. Vertalen is absoluut niet één voor één woorden vertalen met een woordenboek ernaast. Nederlands is een andere taal met andere zinsconstructies en woordvolgordes. Ik denk altijd: hoe zou je dit in het Nederlands zeggen? Soms probeer je een zin goed te vertalen en wordt het een kromme zin omdat je te veel probeert het op de Engelse manier te doen. Het is dan prima om een zin op te splitsen in twee delen of het net even anders te formuleren. De lezer mag er absoluut niet over struikelen. Ik moet toegeven dat ik hier zelf heel vrij in ben. Niet te vrij, uiteraard. Ik verander niets en ik verzin er niets bij. Maar als iets niet kan in het Nederlands, dan kan het niet. Dan formuleer ik het anders.”

Wat maakt je een goede vertaler? Hoe onderscheid je je van de rest?
“Als vertaler moet je in eerste instantie goed kunnen schrijven. Het helpt dat ik ook schrijf en dat ik ook als eindredacteur werk. Ik weet hoe je een zin lekker laat lopen en hoe je zorgt voor een goed leesbaar ritme. Door ervaring als vertaler en mijn werk als persklaarmaker en corrector weet ik ook in welke valkuilen je als vertaler Engels-Nederlands kunt trappen. Anglicismen (te letterlijke vertalingen van het Engels) liggen altijd op de loer. Natuurlijk maak ik ook fouten. Gelukkig is er nog een redacteur, persklaarmaker en corrector om de vertaling goed te controleren. Het helpt ook als je je kunt inleven in de doelgroep. Je kunt als zestigjarige wel een young adult vertalen, maar zorg er alsjeblieft voor dat je iets weet van de doelgroep. Kijk even een seizoen Spangas en een reeks YouTube-filmpjes voordat je begint. Als persklaarmaker kom ik helaas veel te vaak zestienjarigen tegen die ‘o hemeltje lief!’ roepen in plaats van ‘o kak’. Maar maak het ook niet te gebonden aan de tijd. Je kunt alles wel ‘vet cool’ noemen maar tegen de tijd dat het boek uitkomt zegt niemand dat misschien meer. De truc is daar een balans in te vinden.”

Hoe vertaal je grappen uit een andere taal?
“Niet te letterlijk. Ik wil niet dat de lezer denkt: ‘o, ja, ik zie wat er heeft gestaan, maar dat komt in het Nederlands niet over’. Als een grap in het Nederlands echt niet werkt, maak ik er een andere grap van. Als dat om wat voor reden dan ook niet kan, compenseer ik. Dan maak ik later weer een grapje waar er in het origineel geen grap staat.”

13 Comments

  • Jantine

    Ik wist er inderdaad al een paar dingen van, maar vind het altijd leuk om te lezen hoe mensen werken 😉
    Hm … misschien ga ik een keer je idee overnemen en een (andere!) vertaler aan het woord laten. Er zijn vast dingen die elke vertaler net anders doet.

  • Edriënne

    Wat een enorm leuk en interessant interview! Anglicismen vind ik zo stom in boeken, je komt ze wel eens tegen in een vertaling dat je gewoon weet wat er had moeten staan in het Engels, omdat het in het Nederlands totaal niet klinkt. Ik las eens een boek waar “keys” als “sleutels” waren vertaald, terwijl het om “keys” van een toetsenbord ging. Toevallig heb ik pas Hush Hush gelezen, die Elsbeth een paar jaar geleden heeft vertaald, maar ze zijn dus opnieuw uitgebracht 🙂 Ik wist niet dat ze ook TMI had vertaald, hoe leuk en ook superleuk om eens de vertaler aan het woord te zien, zonder hen zouden we een hoop boeken niet kunnen lezen.

  • Ilja

    Erg interessant om te lezen hoe het in zijn werk gaat. Hoe gaat het met namen? Soms wordt de Engelse naam overgenomen, maar soms ook absoluut niet. Ik kwam er laatst achter dat Hiccup van How to tame a dragon in de film vertaald wordt met Hikkie en in het boek als Stikkum, wie bepaald dat? Heeft de auteur daar enige zeg in?

  • Audrey

    Echt interessant dit! Ik had niet verwacht dat het zo lang zou duren om een boek te vertalen.

    En grappig, die Hema-vertalingen. Ik denk dat het veel toevoegt om termen te laten staan met uitleg. Ook omdat het je kennis en wereldbeeld vergroot 🙂

  • sterredag

    Interessant inderdaad.

    Ik vraag me uberhaupt af hoe er wordt gekozen dat er een boek wordt vertaald. Zo is er een boekserie (3-delig) waarbij een uitgever 2 delen wel heeft vertaald, maar het derde niet. Was ooit de planning, maar is van de planning afgehaald.
    Dat is natuurlijk heel vervelend.
    Maar dan vraag ik mij af hoe dat werkt. Kan nu geen enkele uitgever toch dit boek vertalen? Of worden uitgevers overtuigd door mensen die lezen?

    Wat gebeurd er voordat iemand een boek gaat vertalen? Daar ben ik ook wel heel benieuwd naar eigenlijk.

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.